Zo kan je gewichtsgerelateerde vooroordelen en stigma's herkennen (en tegenhouden)

Gewichtsgerelateerde vooroordelen en stigma's, die ertoe leiden dat mensen anders worden behandeld vanwege hun lichaamsbouw, kunnen onder je huid kruipen. Uit een studie in 2018 blijkt dat het ervaren van vooroordelen en stigma's over het gewicht net zo schadelijk kan zijn voor een persoon als de gevolgen van obesitas zelf. Hier lees je hoe je het kan herkennen (de signalen kunnen subtiel zijn) en hoe je het kan bestrijden op verschillende niveaus.

Wat zijn gewichtsgerelateerde vooroordelen en stigma's eigenlijk?

De twee concepten zijn nauw met elkaar verbonden, maar zijn niet helemaal hetzelfde. "De term 'gewichtsgerelateerde vooroordelen' verwijst naar negatieve ideeën of houdingen met betrekking tot obesitas of zwaarlijvigheid", zegt Kate W. Bauer, hoofddocent voedingswetenschappen aan de Universiteit van Michigan. "Gewichtsstigma's zijn het discriminerende gedrag of de discriminerende handelingen tegen mensen met overgewicht die voortkomen uit die negatieve ideeën of houdingen." Net als andere vormen van discriminatie kunnen gewichtsstigma's zowel op persoonlijk niveau voorkomen, zoals gepest of buitengesloten worden, als op een grotere systematische of geïnstitutionaliseerde manier.

Waar komen gewichtsgerelateerde vooroordelen en stigma's voor?

Als je een korter antwoord wil, kan je beter vragen waar vooroordelen en stigma's over gewicht niet voorkomen. Gewichtsstigma kan namelijk in zo goed als elke omgeving voorkomen, zoals op school, op het werk, bij de dokter en zelfs in het openbaar vervoer. "Gewichtsstigma komt op zoveel manieren voor dat veel mensen zich er waarschijnlijk niet eens bewust van zijn in hoeverre ze er in hun dagelijkse leven mee te maken krijgen", zegt Bauer. En het kan zowel duidelijk als subtiel zijn.

Gewichtsgerelateerde vooroordelen in zorginstellingen

Zorginstellingen zijn plekken waar je het gevoel zou moeten hebben dat je veilig bent en steun krijgt op je weg naar een gezondere levensstijl, maar zo is het niet altijd. "Patiënten met een zwaarder lichaamsgewicht geven aan dat ze gestigmatiseerd worden door zorgverleners, die negatieve stereotypen en vooroordelen over hen hebben", zegt Rebecca Puhl, klinisch psycholoog en adjunct-directeur van het Rudd Center for Food Policy & Health aan de Universiteit van Connecticut. "Dit kan leiden tot een slechtere kwaliteit van zorg en slechtere communicatie tussen zorgverleners en patiënten. Het kan er zelfs toe leiden dat patiënten gezondheidszorg gaan mijden."

Het gevolg kan zijn dat een arts een medische klacht niet volledig onderzoekt en in plaats daarvan alleen maar aandringt dat de patiënt moet afvallen, of een dieet voorschrijft dat zogezegd de kwaal zal verhelpen, of een verkeerde diagnose stelt in plaats van door te verwijzen of verder onderzoek te doen. Het helpt niet dat artsen zwaardere patiënten vaker beschrijven met negatieve termen als "wilsonbekwaam", "lui" en "niet meewerkend". Zelfs zaken als de grootte van bloeddrukmeters, stoelen in de wachtkamer en ziekenhuisjassen kunnen stigmatiserend zijn voor mensen met een zwaardere lichaamsbouw.

Gewichtsgerelateerde vooroordelen in je privéleven

Zelfs relaties met familie en vrienden zijn niet immuun. "Familieleden behoren tot de meest voorkomende bronnen van plagerijen en commentaren over je gewicht", zegt Puhl. Heb je ooit meegemaakt dat een familielid een scherpe opmerking maakte terwijl je jezelf een portie opschepte of nadat je ja zei tegen het dessert? Dat is een gewichtsgerelateerd vooroordeel. Dit kan vooral moeilijk zijn voor tieners. Uit een onderzoek blijkt dat jongeren zich vaker onzeker, beschaamd en gekwetst voelen als hun ouders hun gewicht op een kritische manier ter sprake brengen.

Gewichtsgerelateerde vooroordelen in het dagelijkse leven

In gebouwen en in het openbaar vervoer hebben de meest eenvoudige dingen (bijvoorbeeld stoelen of vliegtuigstoelen) niet altijd de juiste afmetingen om mensen met een zwaardere lichaamsbouw gemakkelijk plaats te bieden. Zelfs de subtiele zijwaartse blik of hoorbare zuchten van medepassagiers als er iemand met een groter postuur naast hen zit, kunnen opvallen en schade toebrengen.

Welke rol speelt de media in gewichtsgerelateerde vooroordelen?

Het kan moeilijk zijn om exact te bepalen waar iemands gewichtsgerelateerde vooroordelen vandaan komen, maar populaire media versterken zeker het idee dat mensen met een zwaarder lichaam op de een of andere manier minderwaardig zijn. "We zien negatieve stereotypen op basis van gewicht en stigmatiserende portretten van zwaarlijvige mensen in televisie, film, nieuws, sociale media en reclame", zegt Puhl. "Mijn onderzoeksteam ontdekte bijvoorbeeld dat ongeveer twee derde van de nieuwsberichten over obesitas beelden bevatten die mensen afbeelden op manieren die negatieve gewichtsstereotypen versterken." Denk aan beelden waarop zwaardere mensen worden getoond als lui, onverzorgd of zonder discipline.

Body shaming en gewichtsgerelateerde vooroordelen blijven aanwezig op televisie en in films, of het nu gaat om reality tv-programma's, comedyseries of tekenfilms. "Is het je ooit opgevallen dat in tv-series de sterren en populaire mensen vaak dun zijn, terwijl de grappige sidekicks of minder aantrekkelijke mensen zwaarder zijn?" zegt Bauer. En het begint al op jonge leeftijd: onderzoekers hebben topfilms voor kinderen bestudeerd en ontdekten dat meer dan 80% inhoud bevat die gewichtsgerelateerde stigmatisering bevordert en dat meer dan de helft van de tv-programma's voor jongeren negatieve opmerkingen bevat over het uiterlijk van een personage met een zwaarder lichaam, volgens Puhl. Als je van jongs af aan voortdurend wordt blootgesteld aan dit soort typeringen, kan het niet anders dan dat het zich diep in je waardensysteem en psyche nestelt. Zonder dat je het doorhebt, zie je zwaardere lichamen als iets negatiefs en begin je te denken dat zwaar zijn slecht is (zowel als je denkt aan het lichaam van anderen als aan je eigen lichaam).

Wat zijn de effecten van gewichtsgerelateerde vooroordelen op je welzijn?

Er zijn nog steeds mensen die geloven dat iemand "aanmoedigen" om af te vallen aan de hand van stigmatiserende opmerkingen een krachtige stimulans kan zijn en uiteindelijk iemand kan helpen om zijn gezondheid te verbeteren, maar het tegendeel is waar. "Sommige mensen geloven dat zwaardere mensen niet weten dat ze zwaarder zijn en dat als iemand ze dat vertelt, ze het zich plots zullen realiseren en zullen veranderen. Maar dat is absoluut niet waar", zegt Bauer. Voor schut gezet worden of gestigmatiseerd worden vanwege je gewicht kan schadelijk zijn in meerdere aspecten van iemands leven. Waaronder:

• Emotioneel welzijn: Gewichtsstigma's kunnen depressies, angsten, een lager zelfbeeld en een slechter lichaamsbeeld in de hand werken en zelfs het risico op zelfdoding verhogen. "Het is vermoeiend en verontrustend om je hele leven er voortdurend aan herinnerd te worden dat je lichaam en jijzelf er niet bij horen, en dat je minder geluk en gezondheid waard bent dan iemand die dunner is", zegt Bauer. "Zwaardere mensen zijn altijd op hun hoede, bang dat ze beledigd of afgewezen worden of dat ze gewoon 'te veel ruimte innemen'."
• Lichamelijke gezondheid: De voortdurende stress van je gestigmatiseerd te voelen, kan het risico verhogen op gezondheidsproblemen zoals hoge bloeddruk, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. De chronisch hogere cortisolwaarden kunnen het voor je lichaam moeilijker maken om ontstekingen te reguleren en kunnen het niveau van visceraal vet verhogen, twee dingen die verband houden met veel chronische gezondheidsproblemen. Gewichtsstigma kan zelfs leiden tot gewichtstoename en uiteindelijk het risico op sterfte verhogen. Het helpt ook niet, stelt Puhl, dat gewichtsstigma ervoor kan zorgen dat mensen fysieke activiteit gaan vermijden uit angst om beoordeeld te worden.
• Niveau van de gezondheidszorg: "Mensen met een hoger gewicht gaan naar de dokter en krijgen te horen dat al hun gezondheidsproblemen zullen verdwijnen als ze afvallen. Ze krijgen geen wetenschappelijk onderbouwde behandelingen omdat artsen denken dat ze niet de wilskracht hebben om zich aan de regels te houden", zegt Bauer. Er kan medische apparatuur zijn die niet de juiste afmetingen heeft voor zwaardere lichamen en artsen kunnen ook minder tijd besteden aan mensen met een hoger gewicht. Mensen met een zwaarder lichaam die stigmatisering ervaren, zullen daardoor in de toekomst minder snel naar een zorgprofessional gaan.

Hoe weet je of je slachtoffer bent van gewichtsstigma?

Bij de meer voor de hand liggende vormen van gewichtsstigma zijn veel mensen met een zwaarder gewicht zich er al van bewust dat ze behandeld worden op een manier waardoor ze zich niet goed voelen. "Mensen weten dat gewone winkels hun maat niet vaak verkopen of dat ze worden aangestaard als ze eten of sporten", zegt Bauer.

Maar de subtielere vormen van gewichtsstigma zijn misschien moeilijker te herkennen. Volgens Puhl is er sprake van gewichtsstigma als je het gevoel hebt dat je oneerlijk wordt behandeld door anderen vanwege je lichaamsgewicht of -bouw en de onjuiste behandeling niet door iets anders kan worden verklaard. Bijvoorbeeld: afgewezen worden voor een baan waar je duidelijk het meest geschikt voor was, of te horen krijgen dat een medisch probleem gewoon te maken heeft met je gewicht.

"Als je verbaal wordt geplaagd over je gewicht of lichaamsbouw, dan is dat gewichtsstigma. Als iemand je iets verwijt of je belachelijk maakt vanwege je gewicht, of stereotypen gebruikt op basis van je lichaamsbouw, dan is dat gewichtsstigma", zegt Puhl. "Het kan er in verschillende situaties anders uitzien, maar de kern van deze ervaringen is dat je wordt afgewezen, veroordeeld, beschuldigd, verworpen of dat je als minderwaardig wordt gezien vanwege je lichaam."

Hoe kan je voor jezelf opkomen?

Jezelf terugtrekken uit situaties en relaties waarin je je gestigmatiseerd voelt, is een belangrijke stap om veel van de negatieve gevolgen van gewichtsgerelateerde vooroordelen en stigma's te vermijden. Dit is wat je nog meer kunt doen:

• Hou je mindset in de gaten. "Het is essentieel dat je beseft dat je goede dingen en een fatsoenlijke behandeling verdient, ongeacht je gewicht", zegt Bauer. "Om je dat te realiseren heb je misschien een heel sterk sociaal vangnet nodig of professionele hulp om je er mentaal bovenop te helpen. Maar als je dat eenmaal gelooft, wordt het gemakkelijker om voor jezelf op te komen in moeilijke situaties."
• Schrijf alles op. Als je het gevoel hebt dat gewichtsgerelateerde vooroordelen invloed hebben op je carrière of opleiding, raadt Puhl aan om de details van de discriminatie die zich voordeed op te schrijven en deze te delen met een manager of iemand met autoriteit die kan helpen om stappen te ondernemen om de situatie aan te pakken. Noteer bijvoorbeeld de datum en tijd, wat je gezien of gehoord hebt en wie er aanwezig was op dat moment. "Je kan ook discriminerende berichten die je ontvangt in berichtjes, e-mails of op sociale media opslaan, zodat je het bewijs hebt", zegt Puhl.
• Praat met raadgevers. Op het werk, op scholen en in medische praktijken zijn er mensen wiens taak het is om je te helpen stigma's te bestrijden. Praat met de HR-afdeling op het werk over het toevoegen van obesitas aan het anti-pestbeleid of spreek met een patiëntenvertegenwoordiger binnen je zorginstelling over de manier waarop zorgverleners met je hebben gepraat over je gewicht.
• Zoek een betere dokter. En dit is heel belangrijk. Je wil tenslotte worden geholpen door medische zorgverleners waar je je goed bij voelt, vooral door zorgverleners die niet altijd je gewicht aanwijzen als de oorzaak van je problemen, zegt Bauer. Als je het gevoel hebt dat er sprake is van vooroordelen over gewicht bij doktersbezoeken, bewapen jezelf dan met informatie en de bereidheid om voor jezelf op te komen, zegt Puhl. En als er niets verandert, overweeg dan om naar een nieuwe zorgverlener te gaan waarbij je je op je gemak voelt en gewaardeerd wordt. Onthoud goed: je wil een zorgverlener die zich focust op je Weight Health (de invloed die je gewicht heeft op je gezondheid en welzijn), niet op het getal op de weegschaal.

De essentie

Gewichtsgerelateerde vooroordelen en stigmatisering kunnen mensen op heel veel manieren negatief beïnvloeden, van het verhogen van hun risico op ernstige gezondheidsproblemen en het verminderen van de kwaliteit van hun gezondheidszorg tot het verhinderen van een succesvolle carrière of simpelweg reizen met het vliegtuig. Als je goed voor jezelf opkomt en goed geïnformeerd bent over waar gewichtsgerelateerde vooroordelen kunnen voorkomen, kan je je beter in staat voelen om terug te vechten en de risico's van stigmatisering te verminderen.